Geschiedenis van de “Vier Gebroeders”

door Geert Smit / 16 mei 2011

De “Vier Gebroeders” wordt gebouwd op de helling/ werf van Hendrik Holtman in Stadskanaal (gemeente Onstwedde) in opdracht van Johannes Smid (*1852 – †1950) Hendrik Holtman is een aangetrouwde neef van Johannes Smid.

Leden van de families Holtman en Driesman behoorden ongetwijfeld tot de gegoede burgerij van Stadskanaal. Dit is onder andere af te leiden uit de grootte en plaats van de aan de familie behorende grafmonumenten op de begraafplaats achter de Nederlands Hervormde Kerk aan de Oosterkade en die op de daarachter gelegen Algemene begraafplaats aan de Kerkhofswijk.

Stadskanaal

Ter ontginning van de Groningse en Drentse venen wordt in 1765 een begin gemaakt met het graven van het Stadskanaal. Vanaf 1787 ontstaat langs dit kanaal het dorp Stadskanaal. Het langgerekte dorp (zogeheten lintbebouwing) maakt deel uit van de gemeente Onstwedde en voor een kleiner deel van de gemeenten Wildervank en Nieuwe Pekela. De bevolking bestaat hoofdzakelijk uit veenarbeiders, schippers en boeren.

In 1765 nemen de burgemeester en de raad van de stad Groningen het besluit om het Stadskanaal te graven. De naam betekent dus letterlijk "kanaal van de Stad (Groningen)". In 1815 is het kanaal al aangelegd tot de plaats waar tegenwoordig de watertoren van Stadskanaal staat en in 1856 wordt Ter Apel bereikt. De naastliggende gronden worden door de stad Groningen in erfpacht uitgegeven; voor de registratie en het beheer is het Veenkantoor in de stad Groningen verantwoordelijk.

Op 1 januari 1969 komt door samenvoeging van delen van de gemeente Wildervank en delen van de gemeente Onstwedde de gemeente Stadskanaal tot stand.

De werf (helling) Holtman

De werf is gelegen op de hoek Hoofdkade – Brugkade in Stadskanaal. Op dit punt heeft het Stadskanaal een zijkanaal, de zogeheten Buinermond. In 1824 wordt de eerste turf via de Buinermond afgevoerd. Het complex bestaat uit een bakstenen loods, gelegen aan de Brugkade, met ijzeren ramen en directeurs/opzichterswoning, gelegen aan de Hoofdkade, beide uit ca. 1880. De helling zelf bestaat niet meer en met name de bakstenen loods verkeert in slechte conditie; ten tijde van het dempen van de Buinermond houdt het bedrijf als scheepshelling op te bestaan. Nu heet het YACHTEN CHARTER HOLTMAN; nu worden op het voormalige hellingterrein ’s winters jachten opgelegd.

Gegevens van de “Vier Geboeders ”
Gebouwd op de werf van Holtman & Zn te Stadskanaal, Buinermond, Nederland.
Opdrachtgever: Johannes Smid, Nieuw Buinen
Bevestigd door document gedateerd 06-06-1901, gearchiveerd in het Scheepskadaster te Rotterdam. Het schip wordt gebrandmerkt met “2517–Winsch-1901” Het schip wordt gemeten door Herman Pieters in Hoogezand. (Nederland)
Te water gelaten in april 1901 als zeilschip, testvaart 18 juni 1901, afgebouwd 1901 als koftjalk (zie bijlage)
Meetbrief: 96 Brt, 74 Nrt, 150 Dwt; 26,50 x 5,36 x 2,20 m, 273 m³ zeiloppervlakte
Oproepcode: PWJH
Eerste naam: De Vier Gebroeders

Na het overlijden van Johannes Smid blijft het schip eigendom van de familie zo blijkt uit de gegevens van het scheepskadaster. Ook uit de monsterrollen (zie bijlage) blijkt dat het schip in de familie blijft, de zoon vanJohannes Smid, Harm, is in 1904 matroos (17 jaar), in 1911 (24 jaar) wordt Harm voor het eerst vermeld als kapitein van de “Vier Gebroeders”

Eigendom van de familie/weduwe Johannes Smid tot 24 februari 1917
14 februari 1917 verkocht aan o.a : Hein Holwerda, Harm Sloots en Klaas Eeftingh, allen wonende te Gasselternijveen (Nederland)
07 augustus 1925 verkocht aan: Harm Sloots te Gasselternijveen (Nederland)
13 februari 1929 verkocht aan Heinrich J. Waller, Abbenfleth (Duitsland) naam: GRAUERORT

Waarschijnlijk ingebouwd: 4 cil Deutz motor van 150 pk
10 maart 1951 verkocht aan: Heinz J. Waller, Abbenfleth
Juni 1954 vergroot op Sietas-werf in Hamburg; nu 132 Brt, 74 Nrt, 200 Dwt; 32,88 x 5,34 x 2,26 m
September 1958 herbouwd en vergroot in Wischhafen; nu: 205 Brt, 93 Nrt, 310 Dwt; 36,02 x 6,86 x 2,46 x 2,38 m
November 1959: ingebouwd 6 cil Deutz motor 200 pk
05 Januari 1965 verkocht aan Hans Breckwoldt in Hamburg, Naam: GESA
26 augustus 1965 verkocht aan W. Junge te Hamburg Naam: DIDE

29 juni 1977 verkocht aan Heinz A. Jungclaus
1994 meetbrief, nu 207 Brt, 127 Nrt, 35,20 x 6,86 x 2,69 x 2,42 m
5 april 1995 verkocht aan Anke Kreetz te Borgsum Oproep: DGMG
Thuishaven: Wyk
Geschreven door Geert Smit, achterkleinzoon

Bronnen
Noordelijk Scheepvaartmuseum in Groningen
- collectie Oostmeijer, Noordelijk Scheepvaartmuseum, Groningen (Nederlandse vlag)
- Die Chronik der deutschen Küstenmotorschiffe 1945-1995 van G.U. Detlefsen, Noordelijk scheepvaartmuseum, Groningen (Duitse vlag)
- Scheepskadaster in Rotterdam ( Nederland)
- Memorie van successie J. Smid
- Genealogisch onderzoek diverse leden van de Smit/Smid familie
Bijlagen:

Bouwtekening koftjalk
Onderstaande tekening geeft een idee van de bouw van een Groninger koftjalk

(Tjalk is een verzamelnaam voor schepen met kromme stevens, rond voor- en achterschip met naar binnen vallend boeisel. Naar type, vaargebied en afkomst onderscheidt men gewone, hek-, paviljoen-, kof- en zeetjalk, beurtschip, Groninger tjalk, skûtsje (Friesland), paviljoenschuit (Hollandse IJsselgebied). Tjalken zijn overal in het land voor alle vrachten op alle soorten van binnenwater en de grote rivieren tot en met de kustvaart gebouwd, tot ze in het begin van de twintigste eeuw door modernere zeilscheepstypen en de motorvaart verdrongen werden)

Model Groninger Tjalk

Monsterrollen :
Smid J= Johannes Smid
Smid H = Harm Smid (vader is Johannes Smid)

Monsterrol	Datum	Achternaam	Voornaam	Rang	Gage	Woonplaats	Leeftijd	Bewaarplaats	Schip
1901-44	02-07-1901	Ellerbroek	S.	stuurman	38	Groningen (NL)	55	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek
1901-44	02-07-1901	Rosien	J.H.	matroos	16.5	Gasselte (NL)	19	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek
1901-44	02-07-1901	Smit	J.	kapitein	niet vermeld	Borger (Nieuw-Buinen) (NL)	44	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek

Monsterrol	Datum	Achternaam	Voornaam	Rang	Gage	Woonplaats	Leeftijd	Bewaarplaats	Schip
1903-5	18-02-1903	Blaak	J.	stuurman	41	Wildervank (NL)	51	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek
1903-5	18-02-1903	Smit	H.	matroos	25	Borger (Nieuw-Buinen) (NL)	16	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek
1903-5	18-02-1903	Smit	J.	kapitein	niet vermeld	Borger (Nieuw-Buinen) (NL)	44	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek

Monsterrol	Datum	Achternaam	Voornaam	Rang	Gage	Woonplaats	Leeftijd	Bewaarplaats	Schip
1904-1	19-02-1904	Blaak	Jacob	kapitein	niet vermeld	Wildervank (NL)	52	De Marne, Gemeentearchief (Ulrum)	zoek
1904-1	19-02-1904	Kroes(s)e	(W.)	stuurman	26.67	Oude Pekela (NL)	20	De Marne, Gemeentearchief (Ulrum)	zoek
1904-1	19-02-1904	Smit	H.	matroos	25	Borger (Nieuw-Buinen) (NL)	17	De Marne, Gemeentearchief (Ulrum)	zoek

Monsterrol	Datum	Achternaam	Voornaam	Rang	Gage	Woonplaats	Leeftijd	Bewaarplaats	Schip
1911-15	02-02-1911	Kroon	N.	kok	7.5	Groningen (NL)	17	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek
1911-15	02-02-1911	Meijer	C.	stuurman	27.5	Wildervank (NL)	22	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek
1911-15	02-02-1911	Slijfer	J.B.	matroos	20.83	Wildervank (NL)	niet vermeld	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek
1911-15	02-02-1911	Smid	H.	kapitein	niet vermeld	Borger (NL)	24	Delfzijl, Gemeentearchief (Delfzijl)	zoek

Monsterrol	Datum	Achternaam	Voornaam	Rang	Gage	Woonplaats	Leeftijd	Bewaarplaats	Schip
1913-10	11-02-1913	Kok	A.	kok	37	Stadskanaal (NL)	22	Gieten, Gemeentearchief (Gasselternijveen)	zoek
1913-10	11-02-1913	Laan, van der	M.	stuurman	40	Scheemda (NL)	20	Gieten, Gemeentearchief (Gasselternijveen)	zoek
1913-10	11-02-1913	Smid	Harm	kapitein	niet vermeld	Stadskanaal (NL)	26	Gieten, Gemeentearchief (Gasselternijveen)	zoek